“Hee, is dat geen Witoogeend vrouwtje”? Zo stonden twee pubers van 13 in de tweede helft van de jaren 1970 duikeenden af te zoeken op een duinmeer in Meijendel nabij Den Haag, Zuid-Holland. Ze waren gewapend met goedkope kijkers en slechts de determinatiegids van Heinzel, Fitter en Parslow (veel later bekend als “het Heinzeldrama”). Het waren Oscar Endtz en ondergetekende, beginnende vogelaars en toen al geïnteresseerd in de zeldzamere onder de gewone soorten. Oscar was door een klasgenoot, Ronald Maas, geattendeerd op het feit dat je naast vogels thuis houden ook vogels buiten kon kijken. Dat vogels houden deden de beide pubers al jaren in een volière op hun slaapkamer (niet echt gezond). Oscar kreeg een door zijn vader gemaakte volière voor zijn verjaardag en ik had vrij snel daarna ook een “kooi”. Oscar was zeer succesvol in het kweken van met name Afrikaanse en Australische soorten. Hij kreeg Gouldsamadine Erythrura gouldiae en Zwartestaartastrild Estrilda perreini snel aan het broeden. Maar de ontdekking van het bestaan van leuke vogelsoorten rondom Den Haag ontstak een vuurtje dat tot op de laatste dag is blijven branden, soms wat heviger, soms wat zwakker, maar het was er altijd.
Ik kende Oscar al vanaf mijn vierde (!) omdat we samen de kleuter, basis en middelbare school hebben gevolgd. Met name op de middelbare school ontstond een vriendschap, mede door een natuurquiz op televisie, “Ja, natuurlijk”, van Kick Stokhuyzen. Zonder dat andere leerlingen het merkten (natuur was toen namelijk totaal niet cool) namen we maandag het programma van de avond ervoor door. Een volle 20 jaar van vogels kijken volgde. Het begon in de duinen van Den Haag en Park Sorghvliet en later het Scheveningse havenhoofd (onder de bezielende leiding van Frank Janssen) en daarna waren er de eerste buitenlandse fietsreisjes naar Camargue (Zuid-Frankrijk) en Jaca (Spaanse Pyreneeën). Toen we rijbewijzen kregen (waarbij Oscar uitgroeide tot een zeer solide chauffeur: “Je zet hem aan en als je er bent zet je hem weer uit”) kwamen er veel plekken bij zoals Flevoland (toen waren daar nog zo veel vogels dat je een volle dag nodig had) en Zeeland. Ook het buitenland opende zich met tripjes naar Spanje (met Ed Opperman en Rob ter Ellen) in een oude VW Golf in 1986, en we gingen zelfs naar Noord-India in 1987/88 (met vele jonge vogelaars uit Den Haag zoals Eduard en George Sangster). Tot januari 1996 twitchten en vogelden Oscar en ik vaak samen en beleefden vele hoogtepunten zoals de herontdekking van een Renvogel Cursorius cursor op een nu "Renvogelveld" geheten grasland bij De Cocksdorp op Texel, Noord-Holland (met onder anderen Karel Hoogteyling en Laurens Steijn). We ondergingen ook hilarische missers zoals Vroedmeesterpadden waarvoor we (samen met Peter Eerdmans) bijna het hele toenmalige twitchersgilde naar Landsrade, Limburg, haalden omdat we dachten dat we de eerste twitchbare Dwergooruil Otus scops hadden. Ook gezamenlijke buitenlandse tripjes hadden succes: zo zagen we mijn enige Maskerstekelstaart Nomonyx dominicus in Texas (met Jan van der Laan), misschien wel wilde Rosse Fluiteenden Dendrocygna bicolor in Noordoost-Spanje en het hoogtepunt was dat we tot de eerste vogelaars behoorden die in de winter van 1988/89 de door onder anderen Arnoud van den Berg herontdekte Dunbekwulpen Numenius tenuirostris twitchten in Marokko. Ik heb Oscar zelden boos gezien maar voor menigeen blijft een gebeurtenis op 31 oktober 1989 in het geheugen gegrift bij het door Jelle Scharringa een dag eerder ontdekte Stormvogeltje Hydrobates pelagicus op de pier van IJmuiden, Noord-Holland. Jan van der Laan kreeg er een vishaak van een werphengel in zijn kin en Oscar liep daarop kwaad naar de verantwoordelijke visser en smeet diens hele vissersgerei de zee in, onder luid appluis van alle aanwezige vogelaars.
In januari 1996 liet Oscar verstek gaan toen de Zwartkeelijster Turdus atrogularis van Den Helder, Noord-Holland, werd ontdekt. Kort daarvoor was zijn zeer gewenste tweeling geboren, Norbert en Suzanne, en als gevolg van zijn liefde voor en toewijding bij het opvoeden van deze kinderen stopte hij subiet met twitchen. Zijn motto was altijd “afspraak is afspraak”. De lijster bleef nog een hele tijd maar als ik mij goed herinner is hij ook later niet meer gaan kijken. Een aantal jaar hierna verhuisde hij met zijn gezin naar Frankrijk waar hij een mooie Chambre d’Hôtes in Le Mas-d'Azil, Ariège, opende. Hier bleef hij vogelen rond zijn huis dat ten noorden van de Franse Pyreneeën lag. Hij bouwde er (handig als hij was) een uitkijkplatform en hield zijn waarnemingen bij in een schrift. Soms trok hij er op uit om dan op het plateau in het departement Aude te vogelen waar hij onder meer een Ringsnaveleend Aythya collaris en een Buffelkopeend Bucephala albeola vond. Ook was hij een verdienstelijk fotograaf getuige een aantal foto’s in Dutch Birding. Soms was er een familievakantie naar een vogelgebied, altijd een eiland want dat was “overzichtelijk”, en dan probeerde hij er fanatiek alle endemen te zien.
Hij (en zijn drie broers) gebruikten onderling een speciale taal. Zo werd het woord “gezellig” gebruikt voor zaken die hij juist irritant vond en begroette hij bekenden met “Ha Baasje" of "He mannetje”, en dat taalgebruik is door een aantal van zijn vrienden overgenomen. Hij werd gekenmerkt door handigheid, betrouwbaarheid en doorzettingsvermogen maar helaas had hij ook een probleem met een toenemende zwaarmoedigheid. Het leven heeft zijn positieve en ook zijn mindere periodes. Zijn kinderen waren zijn alles, trots als een pauw; hij bood ze altijd een warm nest. Zijn scheiding viel hem echter zwaar. Hij wilde graag een gezellige oude opa worden en niemand tot last zijn met zijn problemen. Het vooruitzicht van een langdurige strijd blokkeerde zijn weg vooruit. De enige weg die hem restte was de weg naar boven, vrij als een vogel, in vrede zwevend boven ons allen.
Ons contact was in de loop der jaren minder intensief geworden. Wel belden we met de verjaardagen en we bezochten elkaar soms in de zomervakantie. Maar als er echt iets was (zoals het overlijden van mijn vader in 2010) stond hij er de dag erna. Ik ga je missen, “dag Baasje”!
Max Berlijn
Epen 2 december 2017
Recente foto van Oscar (Freek Endtz)
Twitch van Dunbekwulp Numenius tenuirostris, Merja Zerga, Marokko, 29 december 1988; van links naar rechts Jaap Eerdmans, Oscar Endtz, Karel Hoogteyling, Teus Luijendijk en Max Berlijn.
Max Berlijn en Oscar Endtz in Le Mas-d'Azil, Ariège, Frankrijk, augustus 2016.